Ынах

Ынах - дьиэ сүөһүтэ.

Сомоҕо домох

Ынаҕы ыҥыырдаабыкка дылы.
Мин өлбүт ынаҕым үүттээх этэ диэбиккэ дылы.
Ынах үүтэ - тылыгар.
Алаатыка, үүттээх ынах өлбүтэ буоллаҕай...

Өс хоһооно

Ынах эриэнэ таһыгар, киһи киэнэ - иһигэр.
Ынаҕы иккитэ сүлүллүбэт.
Ынах маҥыраабат, ыалдьыт сылдьыбат ыала.
Тарбаабыт ынах курдук.
Ынах үүтэ - айаҕар.
Муоһа суох ынахтан тирбэҕэлэспиккэ дылы.
Ынах көрүстэр эрэ харсарыгар дылы.
Үүтэ суох ынах ыҥарымтаҕай.
Ыт тииһиттэн ыт өлбөт, ынах муоһуттан ынах өлбөт.
Ынах тыла уһун даа тугу даа гыммат.
Ынах эрэ муостаах, сылгы эрэ туйахтаах, ыт эрэ тиистээх.
Ынах маҕыраһан, сылгы кистэһэн, Киһи кэпсэтэн билсэр.

Саха ынаҕар сыһыаннаах этиилэр

Саха сүөһүтүн ииттэн баран, хайдах барыс аахсыбат буолуоҥуй. Мин, холобур, сайыҥҥы өттүгэр - үүттэн, күһүнүн эт атыылаан дохуоттанабын. Холобур, ааспыт 2017 сыл түмүгүнэн, быһа холуйан, 1,5 сөлүйүөн солкуобай тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын атыылаатым. Итинтэн 900 тыһыынчата - эттэн уонна алта сүүсчэкэ тыһыынча үүттэн киирдэ. "Олохпут ыарахан, туохпут да табыллыбат" дии-дии, тугу да гыммакка төһө баҕарар олоруохха сөп. Ол эрээри хайдах оннук сатаныай?! Төһө да, бэл, Эбээн Бытантай курдук суола-ииһэ суох, оттуур-мастыыр чааһыгар ыарахан дойдуга сүөһү-сылгы ииттэн, үлэлии-хамсыы сырыттахпыт дии. Туох да халлаантан түспэт, барыта үлэттэн-сыраттан тахсар.

— Бочкарева Лена Дмитриевна, Кыым, 2018 с. кулун тутар 22 к., кэпсэттэ Татьяна Захарова

Былыргы сахаҕа ынах сүөһүттэн атын дьоллоох, эрэйэ-буруйа суох ас-үп, сынньалаҥ ичигэс баай суоҕа. Икки-биир ынахтаах киһи ынаҕын "тыыным" диэн ааттыыра. Онон ынах сүөһү сахаҕа бастыҥ баайа, иитимньитэ буолара урут.

Андросова-Ионова М.Н. Олоҥхолор. Ырыалар. Этнографическай бэлиэтээһинэр. Ыстатыйалар. Дьокуускай, 1993,С.270

Уус-уран айымньыларга ынахха сыһыаннаах

	Хотон-хотон муҥунан Хоноҕор муостааҕы Хото холбооттоо!
	— Өксөкүлээх Өлөксөй, Оттоку олук алгыһа, 1912 с.

	"Кыдьыктаах, кырыктаах буолума, бу муоһунан кэйиик ынах буолума дуу, туйаҕыҥ, тэбиик, тэпсиик буолума", - дии-дии ынаҕын муоһун, туйаҕын аргыый аҕай сүгэнэн охсуталаата, ыҥырана-ыҥырана оҕотун салыы турар ынаҕы.
	— Гаврилов К.О., Эрдэ ынах төрүүр кэмэ буолла / - Дьокуускай : Бичик, 1993, С. 21

Болкулуорга

	Үөрбэ чаҕаан муостаах үөрэ Үөрдүһэн үмүөттээн мунньустар, Мөҥүрээн ньиргитэр бөлүөҕэр Бөтөрөҥ биэрэн холоруктаан оонньуур, Харса оонньоон муоһун охсор...
	— Салама тойуга, Саха сиэрин-туомун айымньылара. Новосибирскай, Наука, 2003. С.112

Түҥ-таҥ саллааттаах айҕаарыма куорат баар үһү (хотон иһигэр турар ынах сүөһү).